HER JOURNEYS, HER LIVES

In haar eerste solotentoonstelling in België neemt de internationaal gerenommeerde kunstenaar en filmmaker Saodat Ismailova ons mee naar verschillende plekken in Centraal-Azië, waar we duiken in de ervaringen van vrouwen doorheen tijd en ruimte. Een zorgvuldige selectie van videowerken uit de afgelopen 12 jaar biedt inzicht in de praktijk van deze buitengewone kunstenaar waarin elementen van circulariteit, herhaling, ritme, ritueel en trance hoogtij vieren.

Een imposant werk op drie schermen staat centraal in de tentoonstellingsruimte van STUK. Het driedelige narratieve werk Chillahona weerspiegelt de gestapelde koepels van de ondergrondse cellen waarnaar de titel verwijst. Vaak gebouwd naast de graven van lokale heiligen in Centraal-Azië, werden de Chilla (veertig) -hona (kamer) gebruikt voor isolatie en meditatie. Deze ‘kamer van veertig dagen’ diende als retraite voor persoonlijke heling, vruchtbaarheidszegeningen of introspectie verbonden aan het mystieke erfgoed van de regio. Ze werden actief bezocht tijdens de Perestrojka-jaren. Ismailova’s film speelt zich af in de chillahona van de heilige Sheich Zeinuddin Bobo, gelegen in de oudste begraafplaats van Tasjkent. De film onthult het verhaal van een jonge vrouw in zelfisolatie, die haar traumatische jeugdherinneringen uit de turbulente jaren van politieke transformatie verwerkt, terwijl gelovigen hun rituelen en gebeden uitvoeren en passanten de chillahona bezoeken. Geleidelijk aan biedt de plek haar stabiliteit door haar opnieuw in contact te brengen met haar voorouders van moederskant.

Ismailova verwerkte enkele sleutelelementen uit de film - de maancyclus, een slang, haar, een vogel - in een Falak; een textielwerk dat volgens de tradities van het borduurwerk uit Tasjkent de vrouwelijke kosmologie vertegenwoordigt, en bescherming, genezing en vruchtbaarheid oproept.

Wat verderop in de tentoonstelling, word je uitgenodigd om neer te liggen op kurpachas - traditionele gewatteerde matrassen die gebruikelijk zijn in de Oezbeekse cultuur. Je blik wordt geleid naar de kruin van een 300 jaar oude heilige plataanboom die door de wind zachtjes heen en weer beweegt in Handoni Eshoni Chanor in de Varzob-vallei van Tadzjikistan. Sinds de oudheid wordt de aanbidding van iepen, hazelaars en plataanbomen in Centraal-Azië geassocieerd met het Turkse en Siberische geloof in de Levensboom en de cultus van de vrouwelijke godin van de vruchtbaarheid. In Celestial Circle worden de vermeende bedwelmende eigenschappen van de Tree of the Laughing Saint weerspiegeld en versterkt door de cirkelvormige beweging van de camera en de prevelende stemmen van pelgrims uit verschillende generaties.

Een metalen ‘levensboom’ is de bestemming van een hedendaagse pelgrimstocht in Chillpiq. De film volgt 40 jonge vrouwen op weg naar de oude Zoroastrische begraafplaats met dezelfde naam. Op deze plek stond ooit de vlaggenmast van de Autonome Republiek Karakalpakstan uit de Sovjetperiode. Na de val van de USSR werden deze metalen structuren op een andere manier omarmd, als symbolen van vruchtbaarheid, die leken op de archetypische levensboom in de oude Turkse en Siberische cultuur. Terwijl veel pre-islamitische vereringsplaatsen in Centraal-Azië vandaag worden vernietigd, toont Chillpiq de interactie van deze vrouwen met dit nieuwe heilige object. Het belicht hoe de verschillende religies, culturen of denkrichtingen uit het Zoroastrisme, sjamanisme, islam en de Sovjet-Unie, op curieuze wijze op deze plek samensmelten.

In de meer intieme tentoonstellingsruimten kan je Ismailova’s eerste videoinstallatie terugvinden. In Zukhra ligt een jonge vrouw, onrustig dromend op een bed, haar hoofd en blote voeten ondersteund door kussens. Geesten verschijnen en verdwijnen, en onthullen herinneringen die gaan van persoonlijk en intiem naar collectief en historisch. Geluid is de drijvende kracht in dit meeslepende werk waarin de geschiedenis van het Oezbekistan van de vorige eeuw, de verdeling van nationale grenzen in Centraal-Azië en de emancipatie van vrouwen, een plaats vinden naast de geluiden van heilige vrouwelijke spirituele rituelen, geworteld in het animalisme. Zukhra belichaamt het lot van Oezbeekse vrouwen die wachten op ontwaken.

Inzoomend op een specifiek historisch moment, brengt Her Right ons naar de start van de hujum in 1927; een Sovjet-campagne die vrouwen dwong hun sluiers af te leggen. Ismailova’s film is vernoemd naar Georgy Chernyak’s gelijknamige propagandafilm uit 1931, geproduceerd door de Oezbeekse staatscinema, en bestaat uit fragmenten van Oezbeekse fictie- en documentairefilms van 1925 tot 1985, waarvan sommige zijn opgenomen door Ismailova’s vader die als cinematograaf werkte. In de handen van Ismailova wordt Her Right een collectief portret van de Oezbeekse vrouw in de loop van de 20e eeuw. Het kan daarnaast gelezen worden als een reactie op de beweging van hersluiering die momenteel in het land plaatsvindt.

In Her Journeys, Her Lives reizen we door de mentale en fysieke landschappen van Centraal-Azië; door intieme, persoonlijk doorleefde ervaringen, politieke geschiedenis en rijke mystieke, filosofische en culturele verhalen. Ismailova’s gelaagde cinematografische pareltjes zijn doordrenkt met betekenis waarvan het onmogelijk is, zeker voor westerse publieken, om alles te vatten of te begrijpen. Maar veel is voelbaar, en zoals Clarice Lispector zei: ‘I know about a lot of things I haven't seen. And so do you.’ Deze werken raken precies daaraan, en onthullen een breder begrip van wat het betekent om mens te zijn.

Curator: Karen Verschooren

Werken in de tentoonstelling:

Saodat Ismailova - Chillahona
2022, three channel video, 37 min.
Embroidery 4X3 meters, lichtprojectie, 37 mins, geluid 5.1
Regie en montage: Saodat Ismailova / Actrice: Feruza Ruzieva / Camera: Carlos Casas / Muziek: Tomoko Sauvage / Geluid: Marc Parazon / Kleurcorrectie: Yannig Willmann / Special effects: Philipp Cuxac / Line producer: Aziza Pulatova / Camera-assistent: Andrej Morozov / Lider animatie: Stefano Zeni / Tekst vertaling: Ibrat Safo / Embroidery uitvoering: Madina Kasimbaeva
Film gemaakt met steun van Tselinny Center for Contemporary Culture, Almaty, Kazachstan.
Speciale dank aan: Alima Kairat, Jamilya Nurkalieva, Meruyert Kalieva, Cecilia Alemani, Marta Papini
Met dank aan: Anvar Safaev, Olimjon Kukcha, Aspan Gallery
Chillahona werd gerealiseerd voor “Milk of Dreams”, de 59e internationale tentoonstelling van La Biennale di Venezia, 2022

Saodat Ismailova - Celestial Circle
2013, single channel, full HD, 16:9 kleur, stereo, 10 min.
Filming: Carlos Casas / Montage en geluid: Saodat Ismailova

Saodat Ismailova - Chillpiq
2018, single channel, full HD, 16:9 kleur, stereo, 17 min.
Filming: Carlos Casas en Saodat Ismailova / Montage: Saodat Ismailova / Geluid door: Mark Parazon / VFX: Philippe Cuxac

Saodat Ismailova - Zukhra
2013, 1 channel video installation, full HD Video, 16:9, kleur, stereo. 29 min.
Regie, beeld en geluid gemonteerd door Saodat Ismailova / Camera door Carlos Casas / Geacteerd door Dildora Pirmapasova / ©MAP Productions

Saodat Ismailova - Her Right
2020, B&W, stereo, 13 min.
Montage: Saodat Ismailova / Muziek-compositie: Seaming To / Commissioned by Video Jam, UK

Alle werken: Courtesy of the artist